sarma

Dit is de originele auteursversie van de recensie die in de krant De Morgen verscheen.

Wie de Amerikaanse choreograaf William Forsythe kent van zijn neoklassieke balletten en meer van hetzelfde verwachtte, kan afgelopen weekend enkel met stijgende verbazing naar het nieuwe Three Atmospheric Studies hebben gekeken. De man beweert nooit tweemaal hetzelfde te doen en maakte die uitspraak weerom waar. Al zijn de meeste ingrediënten bekend, verbluffend is de manier waarop Forsythe ze combineert, beslissingsvrijheid aan de dansers laat, de abstractie van dans uitspeelt, dat alles in een complexe licht- en geluidsdramaturgie onderbrengt en uiteindelijk nog verrassend politiek uit de hoek komt ook.

In een diepe, kale ruimte staat een microfoon waarin iemand commentaar levert terwijl een of twee dansers zich door de ruimte bewegen. Het zijn weinigzeggende tekstflarden die de situatie niet beschrijven en de dansers evenmin aanmanen tot specifieke actie. Volstrekt autonoom en volgens complexe, ondoorzichtige spelregels improviseren de dansers hun figuren. Ze projecteren zich mentaal in de ruimte en gaan vervolgens met hun lichaam achter die schim aan. Speels en grappig, met bizarre permutaties van armen en benen. Opvallend is de snelle en vederlichte stijl, alsof er geen spierkracht aan te pas komt. Een blackout en nieuw lichtplan kondigen telkens een nieuwe scène aan.

De kloof tussen de verregaande zelforganisatie van de dansers en de onmacht van de taal die met zoveel abstractie geen blijf weet is treffend. In het tweede deel gaan achttien dansers loos terwijl de lichten voortdurend aan- en uitknippen. Zelfs het volgen van een korte bewegingszin is onmogelijk, het gebeuren versplintert onophoudelijk, duikt in de duisternis en stelt nu ook de blik op de proef. Microfoons pikken elk geluid op en zorgen voor een transformatie van de atmosfeer, ze geven de ruimte suggestief vorm.

Pas in het derde deel krijgen de radicale ingrepen die de status van perceptie en taal op de helling plaatsen een nadere invulling. Het weerpraatje van een performer gaat over in een oorlogsverslag, terwijl andere performers via een microfoon met stemvervormer helikoptergeluiden en ander infernaal lawaai produceren. Gebouwen storten in, de commentator beschrijft brokken en uiteengerukte lichamen, de dansers geven gestalte aan die explosieve situatie. Een vrouw beleeft het hele gebeuren volstrekt apathisch, een toestand die uiteindelijk alle performers zal overweldigen. Ze laten zich weinig gelegen aan het betuttelende discours van een personage dat meent alles onder controle te hebben – en zich daarbij bedient van een mannenstem met vet Texaans accent.

Het mag al een verwijzing zijn naar de buitenlandse politiek van Forsythes vaderland, vooral de mediakritiek maakt van Three Atmospheric Studies een politieke voorstelling. Ten volle mag blijken welke vormen van discours ongepast, te ruw en te bruut zijn om een complexe werkelijkheid te vatten die zijn eigen regels, principes en inwendige organisatievormen heeft. De mistige taal die de voorstelling parodieert ademt evenzeer onwetendheid en een gebrek aan respect – een mengeling die we maar al te goed kennen van media met globale aspiraties. Tegelijk schort Forsythe zijn atmosferische studies op voordat een en ander kan stollen tot een boodschap. Met de abstractie van dans, licht en geluid als middel toont hij zich een meester van de suggestie en spoort hij grote mentale ruimtes aan.