Een rondleiding door het lichaam
Ivana Müller over de creatie van ‘Under my skin’
Ons lichaam is nabij en vertrouwd, maar wat weten we er eigenlijk over? Hoe ziet ons innerlijk eruit? Hoe zou het zijn om voorbij de huid te reizen? Een jaar na de ludieke lecture performance How heavy are my thoughts? nodigt de Kroatisch-Nederlandse kunstenares Ivana Müller de toeschouwer uit op een rondleiding doorheen het lichaam. Under my skin gaat dan ook over het lichaam als een theater: een oord waar de verbeelding zich thuis voelen.
Op de flyer van de voorstelling prijkt een fascinerend beeld. De tekening van een naakte vrouw en de legende ernaast herinneren aan een oud medisch tractaat. Waar haar buik is opengewerkt wappert echter een rood fluwelen gordijn dat haar ingewanden aan het zicht onttrekt. Achter dat gordijn ligt het theater waar Ivana Müller de toeschouwers doorheen gidst in Under my skin.
“Wat me bezighoudt is de relatie tussen lichaam en theater, hoe het mechanisme van het lichaam en dat van het theater werken. Het lichaam kun je niet controleren, het theater al evenmin. Beide vinden ze op het moment zelf plaats en zijn ze onvoorspelbaar,” vertelt Müller. “Als je de vraag naar het lichaam stelt, kom je al snel uit bij fantasie en verbeelding. Hoe ziet het lichaam er van binnen uit? Wat weten we erover? Die vraag is op zich al problematisch, wat betekent het immers om te weten? De kennis die ik over het lichaam heb, associeer ik doorgaans niet met mijn eigen lichaam, simpelweg omdat ik geen afstandelijke, medische kijk op mijn lichaam heb. De uitdaging in Under my skin is daarom een zoektocht naar een andere benadering van het lichaam, in het domein van het theater.”
Is dat niet een centrale paradox uit onze geestesgeschiedenis, de onmogelijke fascinatie om het lichaam adequaat in woorden te vatten?
Müller: “Het verlangen een blik in het eigen lichaam te werpen kent inderdaad een lange geschiedenis in medische en filosofische literatuur. Denk alleen al maar aan wat er zoal geschreven is over de verhouding tussen lichaam en geest. Hoe bewogen ideeën zich doorheen het lichaam, in een historisch perspectief? Het valt ook op hoeveel lichamelijke metaforen we gebruiken. ‘Corpus’ slaat bijvoorbeeld op een collectie van werken, een ‘body of knowledge’ is ook een soort verzameling. In het Frans heb je de uitdrukking ‘faire corps’ om de vorming van een betekenisgeheel aan te duiden. Dat alles is interessant, maar er is ook altijd die andere kwestie. Ons lichaam is nabij en vertrouwd in fysieke zin, maar van zodra je het tracht te begrijpen beland je op een erg vreemde trip. Als je dat al wilt, als je daar de gevoeligheid voor hebt.”
Biedt dat ook een perspectief op onze huidige lichaamscultuur?
Müller: “Die lichaamscultuur gaat heel erg over de buitenkant, over het niveau van de huid en maskers. Ik interesseer me eerder voor de werking van het lichaam, maar dan niet-medisch bekeken. Wat is het moment van het lichaam? Of neem een uitdrukking als ‘ze is lelijk van buiten maar schoon van binnen’: waarom van binnen? En als we er dan echt een kijkje gaan nemen, hoe kunnen we die schoonheid dan zien? Wat betekent het om ‘in iemands vel te kruipen’? In Under my skin is dat positie waarin het publiek zich bevindt: is het mogelijk om iets te weten te komen over die persoon? In die uitdrukkingen spelen tegenstellingen tussen wat je kunt zien en wat niet, tussen wat zichtbaar is en wat verborgen blijft.”
Hoe geeft u die vragen vorm op scène?
Müller: “In How heavy are my thoughts gebruikten we de ‘lecture demonstration’, ditmaal de ‘gidsbeurt’, op zich ook een bastaardvorm binnen het theater. Het mechanisme is ook vergelijkbaar: je krijgt informatie over wat je ziet. Al zijn daarbij wel meerdere interpretaties mogelijk, waarbij verborgen lagen al dan niet aan de oppervlakte kunnen komen. Bovendien ben je als toeschouwer de hele tijd aan het wandelen, je neemt dus actief aan het gebeuren deel met je lichaam. De installatie van de voorstelling is zodanig ontworpen dat de kijkers het mechanisme draaiende houden. Toeschouwers hebben natuurlijk altijd een functie, maar in Under my skin zouden ze gezien kunnen worden als bloed, zuurstof of zelfs een virus.”
Hoe ziet u de plaats van het theater vandaag?
Müller: “In vergelijking met televisie en internet is theater natuurlijk ongelooflijk marginaal. Under my skin is een voorstelling voor slecht twintig toeschouwers per keer, dan weet je het wel. Maar zoals Jean Luc Godard zei, is het de marge die de pagina bij elkaar houdt. Over de verhouding tussen theater en maatschappij neem ik in mijn werk geen uitgesproken standpunt in, al ben ik me wel bewust van de problematiek. Evenmin verhoud ik me expliciet tot een traditie van choreografen die in zo’n lijn werken, ik probeer om te beginnen alvast consequent te zijn met mijn eigen vragen. Storytelling en de plaats van de persoon zijn terugkerende elementen.”
Uw werk lijkt toch met enige ironie te verwijzen naar de ‘conceptuele’ theatermakers.
Müller: “Ach ja, dat conceptuele werk, het is zo’n hokje dat het goed doet, maar daar ligt mijn interesse niet. Op zich is het al vreemd dat mensen me vaak beschouwen als choreograaf of theatermaker. Daarvoor heb ik weliswaar gestudeerd en ik houd me bezig met het lichaam en de belichaming van gedachten, maar eigenlijk ben ik simpelweg kunstenaar. En vooruit dan maar, misschien wel een ‘postdisciplinaire’ kunstenaar, want de ontwikkeling van traditionele technieken zoals choreografie of schilderkunst interesseert me niet, wel allerhande bastaardvormen. Overigens werken we collectief aan Under my skin en ontwikkelen we zelf alle componenten. Tekst, kostuums, licht, decor en geluid worden niet uitbesteed aan specialisten. Ik wil dus niet per se deel uitmaken van een bepaalde stroming, maar is het wel mogelijk om gewoon een singulier geval te zijn?”