Lichtheid van de nomadische verbeelding
Project ‘Connexive #1: Vera Mantero’ in Vooruit loopt op zijn eind
In het Gentse kunstencentrum Vooruit loopt het project Connexive #1 rond de Portugese choreografe Vera Mantero op zijn eind. Gedurende meer dan twee weken spon zich een netwerk van voorstellingen, concerten, seminaries en workshops rond Mantero. Dit uitzonderlijke project wist zo klassiek werk een nieuw kader te verlenen, creëerde werkruimte voor kunstenaars en meerdere instapniveaus voor het publiek én verschafte zo bijzondere inzichten in het werk van Mantero en anderen. Wat is er zo bijzonder aan het netwerkmodel?
De titel Connexive verwijst naar metaforen die populair zijn in de kunsten: het ‘internet’ als globaal communicatiemodel, het ‘rizoom’ van filosoof Gilles Deleuze waar te pas en te onpas mee gegoocheld wordt, een ‘landschap’ waarin je kunt ronddolen. Daarin resoneren verschillende motieven die belangrijk zijn in het huidige kunstenbedrijf dat zich als een ‘kritische praktijk’ definieert. In een wereld die overspoeld wordt door beelden en informatie, waarin migratie, oorlogen en terrorisme ideologische verwarring creëren, enzovoort, staat ook de traditionele opvatting van cultuur en zijn hiërarchie op de helling en moeten theorie, kritiek en kunst op zoek naar een nieuwe rol. Afstandelijke contemplatie, grootse overzichten en heldere, omvattende inzichten imploderen: hoe een nieuwe wereld te ontwerpen die draait rond deze stuitende nabijheid?
Mantero’s verschijning in de solo One mysterious thing, said e.e. cummings (1996) is uitermate hybride: haar gelaat is fel opgemaakt, haar naakte lichaam bruin geverfd. In het halfduister balanceert ze onhandig op bokkepoten en fluistert, murmelt en zingt op poëtische wijze woorden als gruwel, leegte, afgrond en falen. Ze trilt op haar benen, zwalkt op die vreemde woordenstroom, maar weet er uiteindelijk een verbeeldingsrijke lichtheid aan te verlenen, ondanks de onmiskenbare zwaarte.
In solo Olympia (1993) lopen allerhande inspiratiebronnen door elkaar: het befaamde schilderij van Manet ontmoet er een tractaat van Jean Dubuffet en traditionele gezangen uit Kameroen. Die ‘horizontale’ werkwijze waarin uiteenlopende materialen gelijkwaardig zijn en historische elementen gelijktijdig kunnen resoneren is belangrijk in Mantero’s werk: ze legt elke canonieke hiërarchie naast zich neer, smeedt kruisverbanden tussen disciplines en slecht grenzen tussen kunst en theorie.
Die principes werden eigenlijk al in de jaren zestig ontwikkeld, onder meer in de experimentele performances van het Judson Church Theater, die aan bod kwamen in een historische avond rond improvisatiespecialisten Steve Paxton en Lisa Nelson. In Nelsons Two go (2001) spelen ze een bizar spel met objecten, zoals tandenstokers, een appel en een baksteen, teneinde te komen tot een lichamelijke exploratie van de nabije omgeving. Paxtons beklijvende Lecture on Walking (1966) doet verslag van een levenslang onderzoek naar het wandelen, zijn betekenis voor ons bestaan en de spierfuncties die worden aangesproken.
Het wandelen is ook een sleutelmoment in het hele vraagstuk omtrent nabijheid: de integratie van dagelijkse bewegingen zoals het wandelen in de moderne dans was de eerste stap naar niet-hiërarchische werkwijzes en samenwerkingsmodellen. Tegelijk markeert het een overgang van het theater naar het landschap, van de stabiele blik naar een breder zintuiglijk omgevingsbewustzijn, van een afgelijnd beeld naar de nomadische verbeelding.
Die mobiliteit aanmoedigen om nieuwe paden te ontdekken was de uitdaging voor Connexive #1, dat een choreografische problematiek hanteerde om een festival te structureren. Zo liet het prachtige concert waarin Vera Mantero en Pedro Pinto liedjes brengen van de Braziliaan Caetano Veloso zich plots lezen als een gelaagde performance. Ook voor wie de Portugese tekst niet verstond, werd de geladen poëzie van Veloso tastbaar in het stemgebruik en de expressieve gelaatsuitdrukkingen van Mantero: associaties vanuit woorden, historische gebeurtenissen of de Braziliaanse cultuur.
Gedurende twee weken heeft ook een groep kunstenaars intensief gewerkt: welke parcours zij aflegden tijdens Connexive #1 mag deze week blijken uit het workshoptoonmoment en de improvisaties, waarin naast Mantero onder meer Paxton en DJ Olive van de partij zullen zijn.