Regarding Memory
1.
Never before has a subject that forms part of our social reality been so much discussed as that of memory is today. We are writing in 1994, about 50 years after the end of WW II but the desire to recall the horrors of that war, in order to draw a lesson from it for the present day, can only partly explain the interest in the subject of memory. Those who witnessed the Holocaust are gradually dying out: the recollection of the horror of WW II that we carry/carried in our collective memory will soon be a part of history. But even so it appears from the interviews printed here that both artists and scientists have been fascinated for a very long time by the memory, and that in their work there is taking shape an investigation into the source of our memories, how we experience them and what we do with them after that.
"We probably could not perceive anything at all if the brain were not already filled with memories." "You must always realize that everything is made up of memories". Quoted from the interviews printed here, with neurophysiologist Wolf Singer and actor, director and designer Jan Joris Lamers, respectively: the subject of memory is almost inexhaustible; very many incidental topics also crop up in the material offered here.
Is there such a thing as 'advance knowledge', which we carry with us from our birth? If everything is memory, where is our identity to be found, our originality and individuality? Is 'forgetting’ a means man has found for making his life bearable? In other words, does he consciously forget in order to survive? How reliable are memories? To what extent do we consciously or unconsciously falsify what has stayed in our memory? Does our body have a memory or can recollections only be found in the mind? Is remembering a way of arranging our own past? How does the memory work in the creative process? Where does that often obsessive tendency to collect and to stock up come from, to preserve even totally worthless things from getting lost? What are we to do with the human longing for total knowledge, for an absolute remembrance of everything there has ever been, is or will be, in the world? And so on. These questions and many others are put in this issue of Theaterschrift, but are certainly not all answered.
2.
In doing the interviews it was proved how hard it is to make unequivocal statements when talking about memory. After all, there is a lot more in our brain than appears on the surface. We have tried to bring a certain order to the complexity of the human memory, where all the topics previously mentioned lie entangled, unable ever to be separated out. We hand them over to the reader as a 'manual'; we do not wish to supply any additional interpretation of the texts; in our view they speak for themselves.
We open this issue of Theaterschrift with a conversation with the neurophysiologist Wolf Singer, who is carrying out research into the workings of the memory at the Max Planck Institute for Brain Research in Frankfurt. It is striking that, as a scientist, he comes to a number of conclusions which are shared by many artists, although their knowledge came about by a very different method. Singer also makes interesting statements about art as a practice ground where old (remembered) information is tested in new combinations; in his opinion this may mean that art could prepare the ground for new understanding in the sciences. In the same section we gathered together the contributions from the Dutch theatre artist Jan Joris Lamers and the Flemish director Guy Cassiers: the examination of memory runs like a thread through the work of both these artists. Their findings agree in many respects with the insights gained by Singer.
In the second section we hear from two artists in whose work memory also plays a pivotal role and each of whom deals with Jewish legacy. The visual artist Christian Boltanski, who lives in Paris, draws our attention, among other things, to the oral and storytelling aspects of the Jewish tradition, and the Dutch writer and poet Judith Herzberg speaks of the unconscious falsification of one's own memories.
The third section of this number assembles two 'obsessive collectors', or should we call them archivists? One of them collects informational data and the other objects: all the recent artistic projects by the American composer and installation artist Arnold Dreyblatt have been based on one single source, a 1933 'Who's Who' of thousands of people living in Central and Eastern Europe at that time. The Frenchwoman Macha Makeieff collects 'worthless' objects: she picks up everything she finds in the street which she thinks may be of use in the performances she is putting together with Jerome Deschamps.
In the fourth section you will find grouped together an article by the Dutch dance historian Eva van Schaik, an interview with the Japanese choreographer and dancer Saburo Teshigawara and a theoretical contribution by the philologist and theatre academic Gerald Siegmund. The title of this section might have been 'The Body's Memory'. Eva van Schaik distinguishes four different ways of handling memory, asks questions about the reconstruction of past dance productions and separates notions like progression and progressiveness from each other. Saburo Teshigawara argues that the continual memory is to be found in the body and not in the mind and that the recollection of movements leads into the future and not to the past or present. Gerald Siegmund, the theatre academic, tries, among other things, to distinguish from one another the principles of organization involved in memories activated on the one hand by the mind and on the other by the body.
3.
"What strikes me most about remembering", wrote Paul Valery, "is not the fact that it repeats the past, but that it nourishes the present". Contradictory and/or complementary as the statements regarding memory gathered here may be, all the artists, scientists and academics speaking in this issue are agreed on one thing: life without memory and work without memory are literally un-imaginable. Weare, in our thoughts and deeds, the product of all previously acquired experiences, upon which we are continually calling in our current work and our daily lives. There are no clearly drawn-up guidelines as to how we should handle our memories. They too often escape our conscious control. But fleeting and elusive as they may be, yet they are, certainly for artists, probably the richest source on which they can draw for their work.
Marianne Van Kerkhoven,
Brussels, November 21st 1994
Omtrent het geheugen
1.
Nooit eerder is een thema in onze maatschappelijke werkelijkheid zodanig aan de orde geweest als vandaag het thema van het geheugen. We schrijven 1994, zowat 50 jaar na het beëindigen van WO II, maar het verlangen de wreedheden van deze oorlog te herdenken om er lessen voor het heden uit te trekken, kan slechts gedeeltelijk de belangstelling voor het thema van het zich herinneren verklaren. De getuigen van de Holocaust sterven stilaan uit: de herinneringen aan de gruwel van WO II die wij in ons collectief geheugen meedragen / droegen zullen binnenkort tot de geschiedenis behoren. Maar toch blijkt uit de diverse hier afgedrukte interviews dat zowel kunstenaars als wetenschappers al zeer lang gefascineerd zijn door het geheugen en dat zich in hun werk een onderzoek profileert naar waar onze herinneringen vandaan komen, via welke weg wij ze ervaren en wat wij daar dan achteraf mee doen.
"Men zou waarschijnlijk helemaal niets kunnen waarnemen indien de hersenen niet al boordevol herinneringen zaten." en "je moet je voortdurend realiseren dat alles van herinneringen is gemaakt" zeggen respectievelijk neurofysioloog Wolf Singer en acteur-regisseurvormgever jan joris Lamers, in de hier afgedrukte interviews: het thema van het geheugen is schier onuitputtelijk; in het hier aangeboden materiaal komen dan ook zeer vele 'neventhema's' aan bod.
Bestaat er zoiets als een 'voorafweten', dat wij vanaf onze geboorte met ons meedragen? Ais alles herinnering is, waar situeert zich dan onze identiteit, onze originaliteit of eigenheid? Is 'vergeten' een middel voor de mens om zijn leyen draaglijk te maken, m.a.w. vergeet hij bewust om te kunnen overleven? Hoe betrouwbaar zijn herinneringen? In welke mate vervalsen wij - bewust of onbewust - wat ons is bijgebleven? Heeft ons lichaam een geheugen of zijn herinneringen enkel in de geest te localiseren? Is zich herinneren een middel om het eigen verleden te ordenen? Hoe functioneert het geheugen in een creatieproces? Waar komt die vaak obsessionele neiging om te verzamelen en te bewaren, om zelfs volkomen waardeloze dingen niet verloren te laten gaan vandaan? Wat te doen met het menselijk verlangen naar totale kennis, naar een absoluut geheugen van alles wat ooit in de wereld was, is of zal zijn? enz. Deze en nog vele andere vragen, worden in deze aflevering van Theaterschrift gesteld, maar zeker niet allemaal opgelost.
2.
Bij het afnemen van de interviews bleek hoe moeilijk het is omtrent het herinneren eenduidige uitspraken te doen. In ons brein zit immers veel meer dan datgene wat aan de oppervlakte komt. In de complexiteit van het menselijke geheugen, waarbinnen alle eerder vermelde thema's verstrengeld liggen en nooit als dusdanig geïsoleerd kunnen worden, hebben wij toch getracht een zekere ordening aan te brengen. We geven ze de lezer mee 'als handleiding'; een verdere duiding willen we niet aan de teksten geven; ze spreken ons inziens voor zichzelf.
We beginnen deze aflevering van Theaterschrift met een gesprek met neurofysioloog Wolf Singer, die in het Frankfurtse Max Planck-instituut voor Hersenonderzoek onderzoek doet naar de werking van het geheugen. Opvallend is wei dat hij als wetenschapper tot een aantal conclusies komt, die vele kunstenaars met hem delen, alhoewel hun kennis langs geheel andere wegen tot stand kwam. Singer doet tevens interessante uitspraken over de kunst als oefenterrein waar oude (herinnerde) gegevens in nieuwe combinaties worden uitgetest; de kunst, zo meent hij, zou hierdoor wei eens de wegbereider kunnen zijn van nieuwe inzichten in de wetenschap. In hetzelfde hoofdstuk brachten we de bijdragen van de Nederlandse kunstenaar Jan Joris Lamers en van de Vlaamse regisseur Guy Cassiers samen: het onderzoek van het geheugen loopt als een rode draad door het werk van deze beide theatermakers; hun bevindingen Vertonen veel overeenkomst met de inzichten opgedaan door Singer.
In een tweede hoofdstuk komen twee kunstenaars aan het woord in wier werk het geheugen eveneens centraal staat en die elk op hun manier omspringen met het joodse erfgoed. De in Parijs levende plastische kunstenaar Christian Boltanski wijst o.a. op het orale/verhalende van de joodse traditie en de Nederlandse schrijfster/dichteres Judith Herzberg heeft het o.m. over het onbewust falsificeren van de eigen herinneringen.
Een derde sectie in dit boekje groepeert twee 'obsessionele verzamelaars' - of moeten we hen archivarissen noemen? - van informatieve gegevens enerzijds en van voorwerpen anderzijds: de Amerikaanse componist en installatiekunstenaar Arnold Dreyblatt vertrekt voor al zijn recente artistieke projekten van een enkele bron, nl. een 'Who is Who'-boek uitgegeven in 1933 waarin duizenden biografieën verzameld zijn van mensen die op dat ogenblik leefden in Centraal en Oost-Europa. De Franse Macha Makeieff verzamelt 'waardeloze' voorwerpen; ze raapt alles op wat zij op straat vindt en waarvan zij denkt dat het in de voorstellingen die ze met Jerome Deschamps maakt, van nut kan zijn.
In een vierde sectie groepeerden we een artikel van de Nederlandse danshistorica Eva van Schaik, een interview met de Japanse choreograaf- danser Saburo Teshigawara en een theoretische bijdrage van filoloog en theaterwetenschapper Gerald Siegmund. De titel van dit hoofdstuk zou 'het geheugen van het lichaam' kunnen zijn. Eva van Schaik onderscheidt vier verschillende manieren om met het geheugen om te springen, stelt zich vragen bij de reconstructie van voorbije dansproducties en koppelt begrippen als progressie en progressiviteit los van elkaar. Saburo Teshigawara betoogt dat het continue geheugen zich in het lichaam bevindt en niet in de geest en dat het zich herinneren van bewegingen naar de toekomst leidt i.p.v. naar het verleden of heden. Theaterwetenschapper Gerald Siegmund tracht o.a. de ordeningsprincipes i.v.m. herinneringen die enerzijds door de geest en anderzijds door het lichaam geactiveerd worden van elkaar te onderscheiden.
3.
"Wat mij in de herinnering het meest treft", schreef Paul Valery, "is niet het feit dat zij het verleden herhaalt - maar dat zij het heden voedsel geeft." Hoe tegenstrijdig en/of complementair de hier gebundelde uitspraken m.b.t. het geheugen ook zijn, over een ding zijn alle kunstenaars en wetenschappers die in dit nummer aan het woord komen, het eens: leven zonder herinnering, werken zonder geheugen is letterlijk onvoorstelbaar; in doen en denken zijn wij het product van alle eerder opgedane ervaringen, waar we in onze actuele werkpraktijk en in het dagelijkse leven voortdurend een beroep op doen. Uitgestippelde richtlijnen om met onze herinneringen om te springen zijn er niet; ze ontsnappen maar al te vaak aan onze bewuste controle. Maar hoe vluchtig en ongrijpbaar ook, toch zijn zij – zeker voor kunstenaars - wellicht de rijkste bron waaruit hun werk kan putten.
Marianne Van Kerkhoven
Brussel, 21 november 1994
Inhalt
Über das Gedächtnis
8
I. Keine Wahrnehmung ohne Gedächtnis
Ein Gespräch mit Wolf Singer
20
Alles ist Erinnerung
Ein Gespräch mit Jan Joris Lamers
44
Die Bilder des Gedächtnisses
Ein Gespräch mit Guy Cassiers
70
II. Ich kennen Goethe nicht
Ein Gespräch mit Christian Boltanski
88
Ein Baum van 800 Jahren
Ein Gespräch mit Judith Herzberg
III. Die Hypertext-Bibel
Ein Gespräch mit Arnold Dreyblatt
Die Welt der Dinge
Ein Gespräch mit Macha Makeiff
152
IV. Das kinetische Gedächtnis
Ein Text von Eva van Schaik
170
Der unsichtbare Moment
Ein Gespräch mit Saburo Teshigawara
196
Theater als Gedächtnis
Ein Text von Gerald Siegmund
214
Contents
Regarding Memory
8
I. No Perception without Memory
An interview with Wolf Singer
20
Everything Is Memory
An interview with Jan Joris Lamers
44
Images from the Memory
An interview with Guy Cassiers
70
II. I don’t know Goethe
An interview with Christian Boltanski
88
An 800-year-old Tree
An interview with Judith Herzberg
112
III. The Hypertext Bible
An interview with Arnold Dreyblatt
132
The World of Objects
An interview with Macha Makeieff
152
IV. The Kinetic Memory
A text by Eva van Schaik
170
The Invisible Moment
An interview with Saburo Teshigawara
196
Theatre as Memory
A Text by Gerald Siegmund
Contenu
A propos de la memoire
8
I. Pas de perception sans memoire
Une interview avec Wolf Singer
20
Tout est memoire
Une interview avec Jan Joris Lamers
44
Les images de la memoire
Une interview avc Guy Cassiers
70
II. Je ne connais pas Goethe
Une interview avec Christian Boltanski
88
Un arbre de huit cents ans
Une interview avec Judith Herzberg
112
III. La Bible en Hypertext
Une interview avec Arnold Dreyblatt
132
Le monde des objets
Une interview avec Macha Makeieff
152
IV. La mémoire cinétique
Un texte de Eva van Schaik
170
Le moment invisible
Une interview avec Saburo Teshigawara
196
Le théâtre en tant que mémoire
Un texte de Gerald Siegmund
214
Inhoud
Omtrent het geheugen
8
I. Geen waarneming zonder geheugen
Een gesprek met Wolf Singer
20
Alles is herinnering
Een gesprek met Jan Joris Lamers
44
De beelden van het geheugen
Een gesprek met Guy Cassiers
70
II. Ik ken Goethe niet
Een gesprek met Christian Boltanski
88
Een boom van achthonderd jaar oud
Een gesprek met Judith Herzberg
112
III. De Hypertext Bijbel
Een gesprek met Arnold Dreyblatt
132 De wereld van de voorwerpen
Een gesprek met Macha Makeieff
152
IV. kinetische geheugen
Een tekst van Eva van Schaik
170
Het onzichtbare moment
Een gesprek met Saburo Teshigawara
196
Theater als geheugen
Een tekst van Gerald Siegmund
214