Theaterschrift 4. The Inner Side of Silence
Introduction and Table of Contents
The inner side of silence
"The silence between two words is so hard, I could polish up my whole life on it". - Maurice Gilliams
1.
In the framework of our search, carried out in 'Theaterschrift', for contemporary artists' building blocks and motives, we have chosen the theme of 'silence' for the fourth international issue of this periodical. This choice was determined by the experience that 'silence' possesses art inescapable poetical force, both in life itself and in the artistic creations which can flow from that life. Confirmation of this experience is to be found at various points in this issue, but above all, the 'investigation' carried out here has led to the understanding that there is an extra valuable significance to be found in the use that artists are currently making of silence.
2.
In this issue we have articles or interviews from the American Bill Viola, who mainly works with video, the Dutch composer and theatre maker Dick Raaijmakers, the Belgian saxophonist and composer Eric Sleichim, his compatriot the rhythm teacher, pianist and composer Fernand Schirren, the Japanese dancer and choreographer Carlotta Ikeda, the Belgian theatre and film director and author Peter van Kraaij, the American actor and director Howie Seago, the Austrian director Josef Szeiler, the Italian Writer, actress and painter Mariangela Gualtieri and the French critic and journalist Jean-Marc Adolphe. Bill Viola's article serves as an introductory chapter; in the second section we have grouped together the musicians Raaijmakers, Sleichim and Schirren and also added Ikeda's story; the third chapter includes the contributions from Van Kraaij, Seago and Szeiler, which are mainly about theatre, and the last section comprises the literary contribution by Gualtieri and the article by Adolphe, who not only discusses literature, but also theatre and dance, and opens up the subject of 'silence' in terms of social reality. As always the sections are introduced by a quotation: the first is from Oliver Sacks, and in the others three actors, Matthias De Koning (Maatschappij Discordia, Amsterdam), Ron Vawter (The Wooster Group, New York) and Mil Seghers (Needcompany, Brussels), tell of 'long-held' moments of silence in· a part they have played.
3.
In the first international issue of Theaterschrift 'Beyond Indifference', in which we defined the motivation for this periodical's sphere of work, there were already references to the area of tension between the spectator and the performer, in which the latter was constantly tempted to fall silent, and break his ties with the audience. This area of tension is perhaps most 'palpable' in the performer himself, in his continual struggle, on the one hand to keep his inner world undamaged, and on the other to give shape to what has so touched him inside that it must be expressed. The Flemish writer Willem Elsschot wrote, "I have learned that keeping silent cannot be improved upon". You can see it in the works of art themselves, you can hear it in an artist's talk: the constant need to return to those moments of inner silence which 'cannot be improved upon'. Wittgenstein wrote that not everything which can be thought can be said: silence acts as a hidden boundary, as the unrevealed essence of the work of art.
4.
Our senses are addressed tlrrough the words, images, sounds and movements in the performances; in the silent moments we fall back on ourselves, as do the senses. And not only the ears: there is also visual silence, tangible silence, the silence that can be felt behind the sound...
While editing this. issue, from the beginning questions were circulating such as: what interaction is there between the senses? (is it possible,. for example, if you eliminate sight, to force the ears into more activity?). Do artistic disciplines borrow from each other through the medium of silence? What is the relationship between silence and the inner world, between silence and recollection / memory, between silence and darkness, between silence and nature, between silence and death?
Bill Viola wrote that synaesthesia (i.e. the more or less constant link between observation and impressions from the different senses) is something like "the natural inclination of the structure of contemporary media". Indeed, in the video-clip, and even more so in the virtual reality experience, almost all the senses are addressed simultaneously and overwhelmingly. One can ask oneself whether the increasing blurring of genres and the combination of disciplines, in current dramatic arts for example, should not also be examined and analysed in this context. On the other hand recent history in art has shown the artists' clear resistance against this brutal form of synaesfuesia: many of the artists speaking in fuis issue are looking for very pure experiences, where a sound, an image, a word ... is stripped of all ballast and is reduced to its minimal and most pure form.
These, and other questions are sounded out in the assembled texts, but not necessarily answered: the dominant feeling is of standing at the starting-line of an exploration'. The 'theory' slowly rises from the waters its elements lie in fragments, spread over the texts, still buried under words and actions of doubt and intuition. But the attentive reader will feel the presence of the image of the puzzle, and he who feels carefully will be able to make it out with no trouble: these texts speak for themselves.
5.
Things, events and experiences which touch us very closely strike us dumb. Anyone seeing their child born is left without words; anyone who leams of the death of someone dear, is silent. Only later do we seek to give a shape to our joy, seek words, gestures and signs for our grief. Any form of poetry that flows from this search touches the heart of human existence. "From what I've observed in Sarajevo, I'd say that it's stupefying to what extent only poetry empowers you to see things the way they are", said the film maker Ademir Kenovic (cf. the article by Jean-Marc Adolphe). Silence, as it is described by the various artists in this book, is not only an artistic item, but a part of reality itself; it acts as the point at which art and life come together: in emotion, in being touched. It is about the silence. of the child at your breast, the silence of the river of images in your head, the silence that links us to the beginning of the world and everything that has come after it, the silence of those rare moments of unsettling intimacy, that we are always searching for, that we so seldom find, and that we often do not recognize or even smash them to pieces, when they hesitantly and fearfully make themselves known.
Marianne Van Kerkhoven
Brussels. August 31st 1993
De Binnenkant van de stilte
'Tussen twee geschreven woorden in, is de stilte weI zo hard om er mijn gehele leven glanzend aan te slijpen". - Maurice Gilliams
1.
In het kader van onze in 'Theaterschrift' gevoerde zoektocht naar bouwstenen en motieven van actuele kunstenaars, kozen wij voor het vierde internationale nummer van dit tijdschrift 'de stilte' als uitgangspunt. Deze keuze werd bepaald door de ervaring, dat 'stilte' een niet te ontlopen poëtische kracht bezit, zowel in het leven tout court als in de artistieke creaties die uit dit leven kunnen voortvloeien. In dit nummer is de bevestiging van dit ervaren op meerdere plekken aanwezig, maar bovendien leidde het hier gevoerde 'onderzoek' tot het inzicht dat er een meerwaarde aan betekenis schuilt in het gebruik dat kunstenaars vandaag van stilte maken.
2.
In deze aflevering namen wij teksten of interviews op van de Amerikaanse vnl. met video werkende kunstenaar Bill Viola, de Nederlandse componist theatermaker Diek Raaijmakers, de Belgische saxofonist/ componist Eric Sieichim, zijn landgenoot, de ritme-Ieraar/pianistleomponist Fernand Sehirren, de Japanse danseres/choreografe Carlotta Ikeda, de Belgische theater, filmregisseur en auteur Peter van Kraaij, de Amerikaanse acteur en regisseur Howie Seago, de Oostenrijkse regisseur Josef Szeiler, de Italiaanse schrijfster/ actrice/ schilderes Mariangela Gualtieri en de Franse criticus/ journalist Jean-Marc Adolphe. De tekst van Bill Viola fungeert als inleidend hoofdstuk; in de tweede sectie groepeerden wij het materiaal van de 'muziekmakers' Raaijmakers, Sieichim en Schirren en brachten wij ook Ikeda's verhaal onder; het derde hoofdstuk omvat de bijdragen van Van Kraaij, Seago en Szeiler die vnl. over theater gaan en de laatste sectie bestaat uit de literaire bijdrage van Gualtieri en de tekst van Adolphe, die niet alleen over literatuur, maar ook over theater en dans spreekt en de stilte-problematiek open trekt naar de maatschappelijke werkelijkheid. Zoals steeds worden de secties ingeleid door een citaat: het eerste is van Oliver Sacks, in de andere vertellen drie acteurs - Matthias de Koning (Maatsehappij Diseordia, Amsterdam), Ron Vawter (The Wooster Group, NewYork) en Mil Seghers (Needeompany, Brussel) – telkens over een 'lang door geduwd' stilte-moment in een van hun rollen.
3.
Reeds in het eerste internationale nummer van Theatersehrift 'Beyond Indifference' waarin de motivering voor het werkveld van dit tijdschrift werd omschreven, werd gerefereerd naar het permanente spanningsveld tussen toeschouwer en kunstenaar waarin de laatste voortdurend in verzoeking is te zwijgen en zijn band met het publiek te verbreken. Dit spanningsveld is wellicht het sterkst 'voelbaar' in de kunstenaar zelf, in het constante gevecht dat hij voert om enerzijds zijn innerlijke wereld als ongeschonden te bewaren en om anderzijds vorm te geven aan datgene wat hem binnenin zo geraakt heeft, dat het uitgedrukt moet worden. "Ik heb geleerd", schreef de Vlaamse auteur Willem Eisschot, "dat zwijgen niet verbeterd kan worden". In de kunstwerken zelf zie je het, in het discours van de kunstenaars hoor je het: de behoefte om constant terug te keren naar die momenten van innerlijke stilte die 'niet verbeterd kunnen worden'. Wittgenstein schreef dat niet alles wat gedacht, ook 'gezegd' kan worden: stilte doet zich voor als de verborgen grens, als de 'verzwegen' essentie van het kunstwerk.
4.
Doorheen de woorden, beelden, geluiden, bewegingen in de voorstellingen, worden onze zintuigen aangesproken; in de momenten van stilte vallen wij terug op onszelf, vallen ook de zintuigen terug op zich zelf. En niet alleen het oor: er is ook de visuele stilte, de tastbare stilte, de stilte die ondergeluid voelbaar wordt...
Bij het redigeren van dit nummer circuleerden vanaf het begin vragen als: welke interactie bestaat er tussen de zintuigen? (kan je b.v. als je het oog uitschakelt, het oor tot een meeractiviteit dwingen?), gaan artistieke disciplines doorheen stilte van elkaar ontlenen?, welk verband bestaat er tussen stilte en innerlijke wereld, tussen stilte en herinnering/geheugen, tussen stilte en donker, tussen stilte en natuur, tussen stilte en dood? ...
Bill Viola schrijft dat synesthesie (nl. de min of meer constante verbinding tussen waarnemingen en voorstellingen uit verschillende zintuigsferen) zowat "de natuurlijke neiging van de structuur van eigentijdse media" is. Inderdaad, in de videoclip en sterker nog, in de virtual reality-ervaringen worden praktisch al onze zintuigen tegelijkertijd en op een overdonderende manier aangesproken. Men kan' zich dan ook de vraag stellen of de toenemende genrevervaging en multidisciplinariteit in b.v. de podiumkunsten van vandaag ook niet in deze context bekeken en geanalyseerd dient te worden. Anderzijds toont de recente geschiedenis van de kunst ook duidelijk het verzet van kunstenaars tegen deze brutaliserende vorm van synesthesie: heel wat artiesten die in dit nummer aan het woord komen, zijn op zoek naar heel pure ervaringen, waarbij een klank, een beeld, een woord ... ontdaan wordt van alle ballast en tot zijn minimale en zuiverste vorm wordt herleid.
In de bijeengebrachte teksten worden deze en andere vragen afgetast, maar daarom nog niet beantwoord: wat overheerst is het gevoel van 'aan het begin te staan van een onderzoek'. De 'theorie' duikt a.h.w. langzaam op uit het water; haar elementen liggen in stukjes, verspreid over de teksten, nog bedolven onder handelingen/ woorden van twijfel en intuitie, maar wie aandachtig leest, voelt het beeld van de puzzel aanwezig, wie aandachtig voelt, zal hem moeiteloos ontcijferen: deze teksten spreken voor zichzelf.
5.
Dingen/gebeurtenissen/ervaringen die ons heel erg raken, slaan ons met stomheid. Wie zijn kind ziet geboren worden, heeft geen woorden; wie de dood van iemand dierbaar verneemt, zwijgt. Pas later, zoeken we een vorm voor onze vreugde, zoeken we woorden, gebaren, tekens voor ons verdriet. Poëzie in welke vorm dan ook, die uit dit zoeken voortkomt, raakt aan de kern van het menselijk bedrijf. "Over wat ik in Sarajevo opgemerkt heb, zou ik willen zeggen dat het verbluffend is in welke mate enkel nog de poëzie ons in staat stelt de dingen onder hun ware gedaante te zien", zegt cineast Ademir Kenovic (cfr. de tekst van Jean Marc Adolphe). De stilte zoals ze in dit boekje door de diverse kunstenaars beschreven wordt, is niet alleen een artistiek gegeven, maar een deel van de werkelijkheid zelf; ze doet zich voor als het punt waarop kunst en leven samenkomen: in ontroering, in geraakt zijn. Het gaat om de stilte van het kind aan je tepel, de stilte van de rivier van beelden in je hoofd, de stilte die ons verbindt met het begin van de wereld en met alles wat daarna kwam, de stilte van die schaarse momenten van ontstellende intimiteit, waar we steeds naar op zoek zijn, die we zo zelden vinden en die we - als ze zich dan schoorvoetend, schroomvol kenbaar maken vaak niet herkennen of zelfs kapotslaan.
Marianne Van Kerkhoven
Brussel, 31 augustus 1999
Inhalt
Die Innenseite der Stille
4
I. Der klang der Ein-Zeilen-Abtastung
Ein Text von Bill Viola
16
II. Die komponierte Stille
Ein Gespräch mit Dick Raaijmakers
58
Die Geburt des Klangs
Ein Gespräch mit Eric Sleichim
80
Musik ist die Stille der Armen
Ein Gespräch mit Fernand Schirren
90
Der Atem des Butoh
Ein Gespräch mit Carlotta Ikeda
104
III. Zwischen Auge und Ohr
Ein Gespräch mit Peter van Kraaij
116
In einer fremden Welt der Töne
Ein Text von Howie Seago
142
Lass den Coyoten in den Zuschauerraum!
Ein Gespräch mit Josef Szeiler
154
IV. Die Fühler der Grillen wieder zusammennähen
ein Text von Mariangela Gualtieri
178
Fragmente, der Stille entrissen, um nicht ganz zu schweigen
Ein Text von Jean-Marc Adolphe
184
Contenu
L' envers du silence
4
I. Le bruit d'une ligne balayée
Un texte de Bill Viola
16
II. Le silence composé
Une interview avec Dick Raaijmakers
58
La naissance de son
Une interview avec Eric Sleichim
80
La musique et le silence du pauvre
Une interview avec Fernard Schirren
90
Le souffle du butô
Une interview avec Carlotta Ikeda
104
III. Entre l'oeil et l'orielle
Une interview avec Peter van Kraaij
116
Dans un monde étranger de sons
Un texte de Howie Seago
142
Laisse entrer le coyote dans la salle!
Une interview avec Josef Szeiler
154
IV. Raccomoder les ailes des grillons
Un texte de Mariangela Gualtieri
178
Fragments tirés du silence pour ne pas se taire tout à fait
Un texte de Jean-Marc-Adolphe
184
Contents
The inner side of silence
4
1. The sound of one line scanning
A text by Bill Viola 16
II. The composed silence
An interview with Dick Raaijmakers
58
The birth of sound
An interview with Eric Sleichim
80
Music is the silence of the poor
An interview with Femand Schirren
90
The breath of butô
An interview with Carlotta Ikeda
104
III. Between eye and ear
An interview with Peter van Kraaij
116
In an alien world of sound
A text by Howie Seago
142
Let the coyote into the audience!
An interview with Josef Szeiler 154
IV. Mending crickets’ antennas
A text by Mariangela Gualtieri
178
Fragments drawn from silence so as not to shut up completely
A text by Jean·Marc Adolphe
Inhoud
De binnenkant van de stilte
4
I. Het geluid van een lijn die afgetast wordt
Een tekst van Bill Viola
16
II. De gecomponeerde stilte
Een gesprek met Dick Raaijmakers
58
De geboorte van klank
Een gesprek met Eric Sleichim
80
Muziek is de stilte van de arme
Een gesprek met Femand Schirren
90
De adem van butoh
Een gesprek met Carlotta Ikeda
104
III. Tussen oog en oor
Een gesprek met Peter van Kraaij
116
In een vreemde wereld van geluid
Een tekst van Howie Seago
142
Laat de coyote los onder de toeschouwers!
Een gesprek met Josef Szeiler
154
IV. De voelhoorns van de krekels herstellen
Een tekst van Mariangela Gualtieri
178
Fragmenten onttrokken aan de stilte om niet helemaal te zwijgen
Een tekst van Jean·Marc Adolphe
184