Onontwarbare wereld van Pirandello
Wat verstaan we onder identiteit en werkelijkheid? Pirandello was een van de eersten om de vraag op een scherpe manier te stellen, maar zijn stukken worden nog weinig opgevoerd. Misschien worden we met die vraag al meer geconfronteerd dan ons lief is? Of lijkt de vorm nu ouderwets? Gerardjan Rijnders gaf 'Zes personages op zoek naar een auteur' in alle geval een facelift, waarbij hij Pirandello tegen Wittgenstein uitspeelt.
De keuze voor Wittgenstein is niet moeilijk te verklaren. Terwijl Pirandello in zijn literaire werk de betrekkelijkheid van onze zekerheden ("we zijn slechts wat we in de ogen van anderen zijn") thematiseerde, toonde Wittgenstein de beperkingen aan van de taal om vat te krijgen op de werkelijkheid.
Dat is uiteraard een kolfje naar Rijders' hand, die in vroegere stukken precies deze thema's steeds bespeelde.
In de oorspronkelijke tekst van Pirandello wordt een repetitie van een stuk onderbroken door de komst van zes "personages" die door hun auteur in de steek gelaten zijn, temidden van een (drakerig) drama over overspel en incest. Zij willen dat verhaal vooralsnog voltrokken zien. Geleidelijk aan raken de acties van de personages verweven met die van de "echte" acteurs. Merwaardig genoeg eindigt deze verwarring over echt (acteur) en onecht (personage) in een schokkend "echt" feit, namelijk de zelfmoord van een jongetje op scène.
In de voorstelling van Toneelgroep Amsterdam blijkt het oorspronkelijke stuk van de acteurs vervangen te zijn door een "experimenteel" stuk waarin de acteurs op een verstilde choreografie niets doen dan teksten van Wittgenstein declameren. Zeer tegen hun zin overigens. Als de regisseur opwerpt dat de acteurs zichzelf moeten beschouwen als een hersenkwab van Wittgenstein, is de ontevredenheid zelfs compleet.
En dan komen de personages binnen, overdadig geschminkt, gekostumeerd en met overdreven-theatrale gebaren, als kwamen zij rechtstreeks uit het Italiaans theater van de jaren '20. Zelfs een commedia-figuur ontbreekt niet op het appel.
De confrontatie tussen het illusieloos, theoretisch en politiek correct stuk van de acteurs, en het bloedernstige geloof van de personages in hun rol als hun bestaansreden, wordt in deze voorstelling op een mooie, en vaak zelfs bijzonder humoristische wijze vormgegeven.
Het scènebeeld toont achterwanden waarop de teksten van Wittgenstein uitvergroot zijn. Ervoor zijn lege raamkaders op grote hoogte opgehangen, als overduidelijk illusoire scènewanden. Gaasdoeken bepalen verder de ruimte waarbinnen het Wittgenstein-stuk gerepeteerd wordt.
Dat heeft iets behoorlijk potsierlijks, zeker als op vraag van de plots binnenkomende personages echte decorstukken aangesleept worden.
In wat volgt, blijken de teksten van het ene stuk vaak op een treffende manier commentaar te vormen op de absurditeiten die ontstaan door het opduiken van de personages. Ook de ontreddering en twijfels van de acteurs gaan gelijk op met die van de personages.
Alle acteurs leveren hier overigens een prachtige prestatie: de verschillende niveaus van echt en onect worden subtiel, maar juist geplaatst. De actualiteit van dit stuk wordt daarmee alle recht gedaan.
Nog zaterdag in deSingel, Antwerpen, om 20 uur.