Fragmenten van een ongezien huis
Bij Visitors Only van Meg Stuart en Damaged Goods
‘In another moment Alice was through the glass, and had jumped lightly down into the Looking-glass room. The very first thing she did was to look whether there was a fire in the fireplace, and she was quite pleased to find that there was a real one, blazing away as brightly as the one she had left behind.’ (Lewis Carroll, Through the Looking-Glass, 1872)
*
Er wordt op de deur geklopt, de gastvrouw laat een bezoeker binnen. Hij bukt zich om door de deur te kunnen, want hij is te lang, de deur te laag. Met vijf man tegelijk naar de kamer ernaast gaan lukt al evenmin, ditmaal is de deur te smal. Op de eerste verdieping loopt een man door de deur en zakt door een gat in de vloer, ondanks herhaalde verwittigingen. Elders doet een vrouw de deur stevig op de knip om onguur volk buiten te houden. En als een meisje al te hevig rondjes staat te draaien, valt er zowaar een deur om, pal tegen haar voorhoofd, en wordt ze bloedend afgevoerd. Hoe gek het spel ook mag verlopen, minstens het huis lijkt een toonbeeld van alledaagsheid en normaliteit, de werkelijkheid speelt zich netjes tussen vier muren af. Tegelijk voltrekt zich gedurig een kloof tussen huis en bewoner, tussen perceptie en handeling. Is dit een deurenkomedie?
*
Tijdens het creatieproces heeft het huis reeds een geschiedenis verworven. In het decoratelier is net de laatste hand gelegd aan de bovenverdieping, er wordt al opgeruimd. ‘Dit is echt Zwitsers design, geen fake. Je kan erin leven. Eigenlijk moesten ze een container aanvoeren en het hele huis daarin installeren, om het vervolgens te verhuren. Dit is niet gemaakt voor een enkele theaterproductie.’ In de studio staat de ‘fake-versie’: een huis met acht kamers verdeeld over twee verdiepingen, opgetrokken uit kaders van houten latten overspannen met baalkatoen, alles op ware grootte. Bestaat fake dan in gradaties? Dit mag dan al een fake decor zijn, het échte decor is dat toch niet minder? Wat is meer of minder fake? Een namaak decor van een namaak huis? Namaak die ook toont dat ze vals is? Het eigenlijke decor is weliswaar schaamteloos illusionistisch, maar los van het beeld lijkt de duurzaamheid van het bouwsel daarentegen niet te moeten onderdoen voor een echt huis. Waarom zien we een huis dat toevallig in het theater gebouwd wordt zo graag als fake? En bestaat er wel een origineel van, of wordt dat welgeteld in ons hoofd geconstrueerd?
*
Huisreglement
Art. 1. In verband met de orde en veiligheid in het huis wordt het noodzakelijk geacht toezicht te houden met behulp van camera’s. De beelden worden niet langer dan 24 uur bewaard, met uitzondering van de beelden die een incident weergeven.
Art. 2. Fysiek geweld, dreigingen, intimidatie en ongewenste intimiteiten kunnen niet worden getolereerd.
Art. 9. Verwarden en personen die kennelijk onder invloed verkeren, dan wel personen die geen geldig verblijfsdoel in het huis kunnen aangeven worden in principe niet toegelaten.
Art. 13. Personen die weigeren zichzelf, hun kleding of hun bagage aan controle te onderwerpen, worden verhinderd het huis te betreden.
Art. 18. Als u inzicht wil hebben in, of vragen heeft over het huisreglement dan kunt u zich wenden tot de conciërge.
*
‘Het huis is zo reusachtig, je zult er niet aan kunnen ontkomen!’ Wat heet monumentaal? Kwestie van het theater binnen te kunnen, is de grootte van het huis al bij al nog binnen de perken gebleven: 13 m breed, 12 m diep en 6,8 m hoog, inclusief een extra verhoog van 0,33 m. De metalen structuur en de houten balken die de verdieping schragen maken het bouwwerk echter loodzwaar. Om het totale gewicht van 10 ton te kunnen dragen, wordt het geheel verbonden met een centrale steunpilaar onder het podium, zodat het gewicht neerkomt op 500 kg per vierkante meter. Een alternatieve opbouwwijze verspreidt het gewicht over meerdere steunpunten, wat voordeliger is. Voor de opbouw zijn twee toneelmeesters, negen theatertechnici en zes stagehands gedurende twee dagen in de weer, de afbraak gebeurt in een dag. Niet minder dan twee trucks met een oplegger van 15 m en nog een extra vrachtwagen van 8 m worden ingeschakeld om het gevaarte te verhuizen. Wat is het soortelijk gewicht van beelden?
*
Tussen de talrijke foto’s aan de muur van de studio hangt er een hele reeks van de Amerikaanse kunstenaar Gordon Matta-Clark, die in de jaren zeventig verlaten huizen te lijf ging met een zaagmachine en er grote openingen in maakte. Uitsnijdingen, kijkgaten, hele verwijderde volumes, vreemde perspectieven die een huis binnenstebuiten keren. Het huis op de set lijkt nu wel een bundeling citaten, de grote rechthoekige uitsparingen een soort readymade. Een verlaten huis waarin zich geen private ruimte meer laat markeren, een verlaten huis waarvan de verhalen, herinneringen en trauma’s door de gaten naar buiten lekken. Waar het ook staat, het tocht er.
*
Ramen staan te laag, deuren zijn gehalveerd, de vloer zit vol gaten, het parcours van onze waarneming wordt geaccidenteerd, verwachtingspatronen doorkruist. Is dit eigenlijk nog wel een huis? Literatuur over de werking van het brein leert dat het concept ‘huis’ ergens in het geheugen moet zijn opgeslagen als een set van gecodeerde neurale verbindingen. Perceptie is ook getraind door een accumulatie van ervaring, waardoor overbodige informatie systematisch vergeten wordt en gewoontes ontstaan die de nood doen afnemen aan een precieze waarneming om tot herkenning te komen. Een radicaal andere schikking van de werkelijkheid, zoals een verknipt huis, vraagt niettemin om creativiteit en neurochemische activiteit om nieuwe verbindingen tot stand te brengen. Ook goed om weten: voor de hersenen hebben herinnering, valse herinnering, hallucinatie en fantasie een gelijkaardige structuur, slechts de context waarin ze verschijnen laat hun status uitmaken. En dan nog zijn taal of beelden niet per se een adequate vertaling van die verhouding. Wat te denken van een excessieve hersenactiviteit, een soort onderdompeling in de eigen gedachtenwereld die zo overvol geraakt dat de hiërarchie van alle opgeslagen herinneringen vervaagt, ongeacht hun herkomst? Kijkt daar nog iemand toe?
*
Een deel van de voorstelling blijft altijd ongezien, al was het maar omdat de muren van het huis de toeschouwer een volledig zicht beletten. Rukt onze domesticerende blik de werkelijkheid niet eveneens aan flarden? Op zoek naar overzicht en inzicht hollen we onze eigen ficties en controlemechanismen achterna. In dit mentale theater wordt niet enkel de werkelijkheid bedacht met een sluier, met elke transformatie vermenigvuldigen de ongeziene performances zich, bij gebrek aan getuigen. Het is donker in de zaal.